Cuốn “Tro tàn của Angela” kể về tuổi thơ của nhà văn nhà giáo Frank McCourt, lúc ông từ 4 tuổi cho tới khoảng 20 tuổi, đoạt giải Pulitzer nổi tiếng năm 1999 đấy. Trong đó ông kể chuyện gia đình ông từ Mỹ trở về Ireland rồi lại qua Anh, nhiều biến cố lắm. Qua ký ức của mình, ông McCourt viết lại bức tranh xã hội Ireland lúc bấy giờ, khoảng những năm 1950-1960, còn nghèo và rối ren lắm.
Cuốn sách xuất bản lần đầu năm 1996 và liền đoạt giải thưởng của Hiệp hội Phê bình Sách Quốc gia Mỹ ngay năm đó. Rồi nhanh chóng lọt vào các bảng xếp hạng sách bán chạy, và 1 năm sau thì trở thành tác phẩm đoạt giải Pulitzer. Cuốn sách cũng được chuyển thể thành phim điện ảnh năm 1999 và nhạc kịch năm 2017 nữa. Ở Việt Nam cuốn sách cũng được nhiều người yêu thích, tái bản nhiều lần luôn.
Trong cuốn sách này, Ireland với cậu bé Frankie là xứ sở của cơn mưa triền miên, khói thuốc lá và đám đàn bà sùng đạo. Nhưng ẩn sâu trong cái không khí ảm đạm ấy là cảnh đói khổ, thiếu thốn của bao người. Bố mẹ của Frank gặp nhau ở Mỹ với giấc mơ cháy bỏng nhưng rồi cũng sớm tàn lụi. Sau khi sinh đôi, gia đình khánh kiệt nên quyết định quay về Ireland, hy vọng một cuộc sống mới. Nhưng ở vùng Limebrick nghèo nàn, bố Frank là ông Malachy, người Bắc Ireland, càng thêm điêu đứng vì mâu thuẫn về địa lý, tôn giáo với người địa phương.
Gia đình liên tục dời nhà, cơn say xỉn và trốn tránh trách nhiệm của ông khiến cuộc sống càng thêm khốn khó. Bà Angela với 4 đứa con đơn độc chỉ biết kiệt sức và tuyệt vọng khi từng đứa con ra đi vì đói và bệnh tật. Họ sống trong cảnh thiếu thốn, phải mò than, mua chịu và nhờ sự cứu trợ của các trại từ thiện, chịu đựng sự sỉ nhục…
Mỗi khi một đứa trẻ chết vì viêm phổi, suy dinh dưỡng, Angela chỉ biết ngồi đó hút thuốc, uống trà và khóc. Frank viết rằng bà “nằm quay mặt vào tường […] và nhìn đống tro tàn như cách chạy trốn sự thật”. Qua cái tên Angela và hình ảnh “tro tàn”, McCourt thể hiện sự kiên cường nhưng đồng thời cũng là tuyệt vọng, buông xuôi của người mẹ.
Khác với nhân vật Agnes trong Shuggie Bain của Douglas Stuart, Angela không buông xuôi say sưa rượu chè mà vẫn cố gắng hết sức để nuôi con. Bà hy vọng vào những lời hứa hão của chồng. Bà không thể đi làm khi vướng bầy con thơ dại. Trong tình cảnh éo le, Angela dường như chẳng còn cách nào khác ngoài việc chờ đợi.
McCourt miêu tả chi tiết mọi thứ một cách chân thật, không đánh giá hay phán xét gì. Ông kể lại theo ký ức đã trải qua. Điều đó tạo nên cái nhìn trong sáng, đơn thuần dù gia đình ông lâm cảnh đói khổ. Ông coi đó như một thử thách chứ không cầu xin thương hại.
Khi bố sang Anh làm việc rồi biệt tích, Frank dần trưởng thành và trở thành trụ cột của gia đình. Những ngày tháng ấy thật chẳng dễ dàng chút nào. Từ bỏ những trò nghịch ngợm như trộm táo hay lén xem phim, giờ đây cậu phải gánh vác trách nhiệm nuôi mẹ và các em. Lúc mẹ bị viêm phổi, Frank lấy trộm chanh và bánh mì của nhà giàu mang về chữa bệnh, với suy nghĩ đó chỉ là “mượn” rồi sau sẽ “trả”. Cậu làm đủ thứ nghề để kiếm sống như đọc sách cho ông Timoney lấy vài shilling, chở than với ông Honnon, viết thư đe dọa cho bà Finucane, làm thư viện…
Mong muốn trở thành người đàn ông chịu trách nhiệm chăm sóc gia đình, nhưng Frank không bao giờ quay lưng lại với bố. Theo cậu, bố vừa là người kể chuyện cổ tích, vừa là kẻ say xỉn vào đêm khuya, lại là người không bao giờ trở về.
Người ta bảo có hai cách viết hồi ký: đau đớn hay cười cợt. Với cuốn sách này, McCourt đã viết những trang đau buồn nhưng đầy hài hước và lạc quan. Điều đó thể hiện qua tuổi thơ của Frank.
Ông viết về thiên thần mang em bé đến, về em trai Malachy với cái miệng nhanh nhảu, về những trò chơi ngớ ngẩn tuổi mới lớn… Bên cạnh đó là những chi tiết mâu thuẫn. Dù gia đình đói khổ nhưng mẹ vẫn đem những người đàn bà vô gia cư về chia sẻ bữa ăn. Em trai Michael thì hay mang về những ông già và chó. Những điều trên cho thấy dù nghèo túng con người vẫn biết san sẻ.
Với cuốn sách này, ký ức của McCourt giờ đây được kể lại một cách nhẹ nhàng và tràn đầy tình yêu thương. Cuốn sách không bi lụy mà chứa đựng những khoảnh khắc vui vẻ, hồn nhiên giữa con người với nhau. Đó là một cuốn hồi ký khiến người đọc vừa khóc vừa mỉm cười biết ơn những giây phút hiện tại.
